«خود/من» چیست؟

روزانه در صحبت‌هایمان بارها از کلمه‌ی «من» استفاده می‌کنیم. اما این «من» به چه ارجاع می‌دهد؟ «من» کیست یا چیست؟ در استفاده‌ی ما گویی این «من» به یک «خود» اشاره می‌کند. وقتی به درونتان نگاه می‌کنید «خود» را احساس می‌کنید؟ آیا مشخصات این «خود» منسجم و بدون تناقض است؟

فرانک کرمود منتقد ادبی بریتانیایی می‌نویسد:

«آدم‌ها دائم می‌پرسند آیا چیزی به‌عنوان خود وجود دارد؟ و اگر وجود دارد مشخصاتش چیست؟ این خود چه ربطی به خودهای دلقک‌وار، پریشان، فریبکار، محترم، هوشیار و مستی دارد که [درونمان حسشان می‌کنیم و] در نگاه به گذشته توجهمان را جلب می‌کنند؟ . . . در واقع، امروز این ایده متداول است که خود توهم یا ابداعی جدید است و فشارهای ایدئولوژیک بیرونی ما را به سمت ساخت [و تصور ذهنی] این خود سوق می‌دهند، چون به این شکل کنترل ما به عنوان افراد تحت کنترل [این ایدئولوژی‌ها] ساده‌تر می‌شود. اما از هیوم متشکرم که تمایلی طبیعی برای تعریف چنین خودی را هم در ما به‌رسمیت می‌شناسد. . . . اگر صادق باشم باید بگویم درصورتی‌که نمی‌توانستم، فارغ از بحث‌های فلسفی، خودی را درونم تصور کنم، نمی‌توانستم این [کتاب خاطرات] را بنویسم.»

به‌نظر می‌رسد همه‌ی ما با تناقض‌ها و تعارض‌های درونی میان باورها و میل‌هایمان روبرو می‌شویم. گاهی دوست داریم سعی کنیم این تناقض‌ها را توضیح دهیم و به‌شکلی مرتبط با هم و منسجم آن‌ها را ارائه کنیم؛ گویی در تضاد یا اختلاف با هم نیستند. در برخی دیگر از اوقات، شدت این تناقض‌ها درمانده‌مان می‌کنند.

تصویری از فرانک کرمود منتقد ادبی بریتانیایی. عکاس میریام برکلی
فرانک کرمود | عکاس: میریام برکلی

گرگ‌ومیش

نشسته است
و به آفتاب گوش می‌دهد
چه می‌شنود؟ چه می‌گوید؟
میان گفت‌وگویشان چای دم کرده‌ام
و هزاربار از خود پرسیده‌ام
او از آفتاب
یا آفتاب از او
الهام می‌گیرد.

طرح ساده‌ای از آفتاب که بر فردی می‌تابد با شعله‌ای در سینه
طرح: واسع علوی

سرآغاز

کِرت ونه‌گات در آخرین متن سخنرانی خود که توسط پسرش پس از مرگ او در تالار کلوئز دانشگاه باتلر خوانده شد، چنین می‌نویسد:

«مدتی قبل از مارک پرسیدم زندگی چیه، چون من هیچ پاسخی براش نداشتم. اون گفت: بابا، ما این‌جاییم تا به‌هم کمک کنیم برای گذروندن همینی که هست، هرچی که هست.»

و این شاید پاسخی برای کمی آرام‌تر کردن سرگشتگی باشد که در حضور خود در جهان حس می‌کنیم. اما اگر تنها به همین جمله بسنده کنیم، چیزی در تجربه‌ی ما تغییر نمی‌کند. پاسخِ فعال به این نگاه نیازمند چیست؟

تصویری از کرت ونه‌گات
کرت ونه‌گات | عکاس: ؟